BUOD
ARALIN 28
Ang Pamamahagi ng
Pambansang Kita
Ang
kita ay ang salapi na tinatanggap ng indibidwal bilang kabayaran sa kanyang
ginawang produkto at serbisyo. Ang per capita income ay nagpapakita kung
magkano ang kita na dapat mayroon ang bawat mamamayan. Ag kita ay inuuri sa
dalawa, ang Personal Income (PI) ay total ng lahat ng kita na tinanggap ng
manggagawa tulad ng sahod, allowances, at iba pang benepisyo, samantalang ang
PDI ay kita na tinanggap ng manggagawa matapos bawasin ang direktang buwis. Ang
income decile ay paghahati- hati ng lahat ng kita ng pamilya mula sa
pinakamahirap hanggang sa pinakamayaman. Ang Lorenz Curve ay mula sa kaisipan
na inilahad ng isang Amerikanong statistician noong 1905 na nagngangalang
Conrad Lorenz. Ipinakita ng kurba ang ugnayan ng pangkat ng populasyon at
kanilang kitang tinatanggap.
ARALIN 29
Ang Pagbabago ng
Presyo
Ang
implasyon ay tumutukoy sa patuloy na pagtaas ng pangkalahatang presyon sa
pamilihan. Nagkaroon ng hyperinflation sa Europa noong panhaon ng Great
Depression. Labis ang naging pagtaas ng presyo ng mga bilihin. May iba’t ibang
uri ng panukat ng pagtaas ng presyo. Isa na rito ang Wholesale Price Index at
Retail Price Index. Sinusukat nito ang pagbabago ng mga intermediate goods,
crude materials, at yaring produkto sa bilihang wholesale at retail. Ginagamit
din ang GNP deflator upang alamin ang halaga ng GNP batay sa nakalipas na taon.
Upang masukat ang Consumer Price Index, kailangang kunin ang tinimbang na
presyo sa paraang Presyo x TImbang. Upang malaman ang KTP kailangang pagsama-
samahin ang lahat ng TP.Makukuha
ang CPI sa pamamagitang ng pormulang
Ang CPI ay ginagamit
upang mabatid ang cost of living o ang halaga na kailangan ng isang
pamilya sa isang ekonomiya. Kapag ang CPI ay tumataas, ang kakayahan ng piso na
makabili ng produkto at serbisyo ay bumababa.
ARALIN 30
Ang Pagkompyut ng
Inflation Rate
Upang
malaman ang antas ng implasyon o deplasyon ginagamitan ng pormulang ito:
Ang deplasyon ay pagbaba ng presyo ng mga bilihin sa
pamilihan. Ang Purchasing Power of Peso (PPP) ay tumutukoy sa kakayahan ng piso
na makabili ng mga produkto at serbisyo. Makukomyut ito sa prmulang .
May iba’t ibang klasipikasyon ang implasyon. Isa na rito ang Cost- Push kong
saan tinatakda ang presyo ng bilihin sa gastos ng produksiyon. Ang demand pull
inflation ay nagaganap kung mas mataas ang demand ng mga produkto at serbisyo
kaysa sa supply na nasa pamilihan. Ang structural inflation ay bunga ng
implasyon sa pagsasaayos ng patakaran ng pamahalaan sa ekonomiya.
ARALIN 31
Epekto at Solusyon sa
Implasyon
Kahit
may implasyon, may mga tao na nakikinabang sa sitwasyon tulad ng mga
speculators, mangungutang, at mga taong hindi tiyak ang kita. Kung may kabutihan ang implasyon may mga tao
rin na nakararanas ng mga di- mabuting epekto ng implasyon tulad ng mga
nagpapautang, nag- iimpok at mga tao na may tiyak na kita. Ang tanging solusyon
sa implasyon ay ang pagtangkilik ng mga local na produkto.
ARALIN 32
Ang mga Hakbangin ng
Pamahalaan
Ang patakarang
pisikal ay nauukol sa mga hakbangin, pamamaraan, at pagdedesisyon ng pamahalaan
upang maisagawa at maipatupad ang isang gawaing pang- ekonomiya. Layunin nila
ang maisaayos at maging epektibo ang pamahalaan sa pagpapatupad ng mga gawain
at tungkulin nito. Ang pampublikong pananalapi ay may kinalaman sa mga gastusin
at paglikom na pondo at pagpapalaki ng kita ng pamahalaan. Tungkulin at gawain
ng pamahalaan ang katatagan ng ekonomiya, pagkakaloob ng mga serbisyong
panlipunan at paggawa ng mga publikong produkto.
ARALIN 33
Ang Buwis at Budget ng
Pamahalaan
May
budget deficit ang pamahalaan kapag mas malaki ang nagastos ng pamahalaan kaysa
sa kinita. Kapag mas malaki ang kinita kaysa sa ginastos ng pamahalaan ay
mayroong budget surplus. Nangungutang ang pamahalaan upang mapunan ang
kakulangan sa budget at matustusan ang mga proyektong pambayan. Isinasagawa rin
ang pagbebenta ng mga government bonds, tulad ng treasury bills. Ang buwis ay
sinisingil ng pamahalaan sa mga tao na naghahanapbuhay at sa mga kompanya.
Hinihikayat ng pamahalaan na magbayad ng tamang buwis ang mga mamamayan.
Patuloy na nagsasagawa ng reporma sa pagbubuwis upang maging maayos ang
paniningil at makatarungan.
ARALIN 34
SIstema ng Pagbubuwis
Ang
Bureau of Internal Revenue (BIR) ang nangangasiwa sa paniningil ng buwis. May
iba’t ibang uri ng buwis.Kabilang na dito ang community tax o sedula na
binabayaran sa may edad 18 pataas. Buwis sa hanapbuhay naman para sa mga
propesyonal na may sariling pinagkakakitaan. Nagbabayad ng buwis sa ari- arian
ang nag- aari ng bahay at lupa. Ipinapataw ang buwis na excise tax sa mga
piling produkto at tariff sa mga binibiling imported na produkto. Sales tax ang
pinapataw sa binibiling produkto at serbisyo tulad ng Value Added Tax. Ang
Value Added Tax (VAT) ay ipinapataw sa halaga ng produkto at serbisyo na
kinukonsumo ng mga tao.
ARALIN 35
Mga Reporma sa Pagbubuwis
Ang
Value Added Tax ay ipinatupad sa ating bansa simula noong Enero 1, 1988 sa
pamamagitan ng EO blg. 273 ni dating pangulong Corazon C. Aquino. Papatawan ng
10% na VAT ang mga produkto at serbisyong tulad ng processed foods, serbisyo ng
mga barber, beautician, security guard, kagamitang pambahay, mga gamit sa
paaralan, produktong pangkabuhayan at mga contractors, brokers, at millers. Sa
pamamagitan ng Batas Republika blg. 7716 noong panahon ni dating Pangulong
Fidel V. Ramos ay ipinatupad ang Expanded Value Added Tax Law noong Enero 1,
1996. Sakop ng EVAT ang mga imported na karne, nonlife insurance, property
rights, pamatay- peste, prangkisa ng telepono at telebisyon, specialty feeds,
air freight, shipping, trucking, serbisyo ng mga hotels, restaurants, resorts,
atbp., at paggamit ng cable TV, satellite transmission. Ang Reformed Value
Added Tax (RVAT) ay ipinatupad noong Nobyembre 2007 sa pamamagitan ng Batas
Republika 9337 ni Pangulo Gloria Macapagal- Arroyo. Ang lahat ng sakop ng VAT
at EVAT ay papatawan ng 12% na buwis. Kumukuha din ng pondo ang pamahalaan sa
mga tulong at kaloob ng mga dayuhan, kita sa mga ibinentang capital ng pamahalaan,
di- pangkaraniwang kita at kita mula sa mga korporasyong pag-aari at kontrolado
ng pamahalaan.
ARALIN 36
Sektor ng Pananalapi
Ang
sektor ng pananalapi ay may kinalaman sa pagpapatupad ng mga patakaran sa
pananalapi. Ang pagmamanipula at pamamahala ng supply ng salapi sa enkonomiya
ay tinatawag na monetary policy. Layunin nitong kontrolin ang implasyon. Ang
institusyon ng pananalapi ang inaasahan ng pamahalaan na mamamahala sa
paglikha, pag- supply at pagsasalin- salin ng salapi. Kabilang dito ang mga komersiyal
na bangko, rural na bangko, trust companies, at bangko ng pagtitipid. May mga
espesyal rin na mga bangko na gumaganap ng isang tiyak na gawain at layunin
tulad ng DBP, at LBP. Ang ADB, WB at IMF ay mga pandaigdaigang bangko na
tumutulong sa mga mahihirap na bansa. Ang mga institusyong di- bangko tulad ng
GSIS, SSS, PAG- IBIG, NHMFC, mga pawnshop at insurance ay nagkakaloob ng mga
serbsiyo sa kanyang mga kasapi.
ARALIN 37
Ang mga Gawain at Kahalagahan
ng Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP)
Ang BSP
ay may lubos na kapangyarihan na maayos ang supply ng salapi ayon sa
pangangailangan ng bansa. Upang mapanatili ang katatagan ng salapi at presyo sa
pamilihan ay kinokontrol ng BSP ang supply na salapi sa pamamagitan ng Open
Market Operation, Rediscount Rate, Moral Suassion, Reserve Requirement, at Fiat
Money Authority. Layunin nilang makatulog sa pamahalaan, maitaguyod ang pagtaas
ng antas ng produksiyon, mapangalagaan ang internasyonal na halaga ng piso at
mapanatili ang katatagan ng pananalapi ng bansa. Sila ang namamahala sa mga
bangko, tinuturing chief banker at pinansyal na tagapayo ng pamahalaan, nag-
iisyu at nag- iimprenta ng salapi at tagapamahala sa reserbang sayuhang salapi,
ginto, at ang pagbabayad sa utang panlabas at panloob.
ARALIN 38
Ang Bahaging Ginagampanan ng
Salapi sa Ekonomiya
Ang
salapi ang midyum ng palitan. Noong unang panahon umiral ang sistemang barter
kung saan nagpapalitan ng produkto sa kapwa produkto. Ang Penniform Gold Barter
Ring ang unang barya sa ating bansa at ang Spanish barilla ang unang barya na
ginawa sa bansa. Ang Pesos Fuertes ang unang salaping papel. Mickey Mouse naman
ang taguri sa salapi na ginamiy noong panahon ng Hapon. Commodity Standard ang
pamantayan kung saan gagamitin ang mga metal sa paglikha ng salapi. Ang salapi
ang pamantayan ng halaga, instrument ng palitan, reserba ng halaga at
pamantayan ng naaantalang pagbabayad. May mga katangian ang salapi tulad ng
tinatanggap ng lahat, magkakapareho, matatag, matibay, mahahati, madaling
dalhin, at madaling makilala.