BUOD 

ARALIN 28

Ang Pamamahagi ng Pambansang Kita

                Ang kita ay ang salapi na tinatanggap ng indibidwal bilang kabayaran sa kanyang ginawang produkto at serbisyo. Ang per capita income ay nagpapakita kung magkano ang kita na dapat mayroon ang bawat mamamayan. Ag kita ay inuuri sa dalawa, ang Personal Income (PI) ay total ng lahat ng kita na tinanggap ng manggagawa tulad ng sahod, allowances, at iba pang benepisyo, samantalang ang PDI ay kita na tinanggap ng manggagawa matapos bawasin ang direktang buwis. Ang income decile ay paghahati- hati ng lahat ng kita ng pamilya mula sa pinakamahirap hanggang sa pinakamayaman. Ang Lorenz Curve ay mula sa kaisipan na inilahad ng isang Amerikanong statistician noong 1905 na nagngangalang Conrad Lorenz. Ipinakita ng kurba ang ugnayan ng pangkat ng populasyon at kanilang kitang tinatanggap.

 

ARALIN 29

Ang Pagbabago ng Presyo

                Ang implasyon ay tumutukoy sa patuloy na pagtaas ng pangkalahatang presyon sa pamilihan. Nagkaroon ng hyperinflation sa Europa noong panhaon ng Great Depression. Labis ang naging pagtaas ng presyo ng mga bilihin. May iba’t ibang uri ng panukat ng pagtaas ng presyo. Isa na rito ang Wholesale Price Index at Retail Price Index. Sinusukat nito ang pagbabago ng mga intermediate goods, crude materials, at yaring produkto sa bilihang wholesale at retail. Ginagamit din ang GNP deflator upang alamin ang halaga ng GNP batay sa nakalipas na taon. Upang masukat ang Consumer Price Index, kailangang kunin ang tinimbang na presyo sa paraang Presyo x TImbang. Upang malaman ang KTP kailangang pagsama- samahin ang lahat ng TP.Makukuha ang CPI sa pamamagitang ng pormulang

Ang CPI ay ginagamit  upang mabatid ang cost of living o ang halaga na kailangan ng isang pamilya sa isang ekonomiya. Kapag ang CPI ay tumataas, ang kakayahan ng piso na makabili ng produkto at serbisyo ay bumababa.

 

 

 

 

ARALIN 30

Ang Pagkompyut ng Inflation Rate

                Upang malaman ang antas ng implasyon o deplasyon ginagamitan ng pormulang ito:

Ang deplasyon ay pagbaba ng presyo ng mga bilihin sa pamilihan. Ang Purchasing Power of Peso (PPP) ay tumutukoy sa kakayahan ng piso na makabili ng mga produkto at serbisyo. Makukomyut ito sa prmulang . May iba’t ibang klasipikasyon ang implasyon. Isa na rito ang Cost- Push kong saan tinatakda ang presyo ng bilihin sa gastos ng produksiyon. Ang demand pull inflation ay nagaganap kung mas mataas ang demand ng mga produkto at serbisyo kaysa sa supply na nasa pamilihan. Ang structural inflation ay bunga ng implasyon sa pagsasaayos ng patakaran ng pamahalaan sa ekonomiya.

 

ARALIN 31

Epekto at Solusyon sa Implasyon

                Kahit may implasyon, may mga tao na nakikinabang sa sitwasyon tulad ng mga speculators, mangungutang, at mga taong hindi tiyak ang kita.  Kung may kabutihan ang implasyon may mga tao rin na nakararanas ng mga di- mabuting epekto ng implasyon tulad ng mga nagpapautang, nag- iimpok at mga tao na may tiyak na kita. Ang tanging solusyon sa implasyon ay ang pagtangkilik ng mga local na produkto.

 

ARALIN 32

Ang mga Hakbangin ng Pamahalaan

                Ang patakarang pisikal ay nauukol sa mga hakbangin, pamamaraan, at pagdedesisyon ng pamahalaan upang maisagawa at maipatupad ang isang gawaing pang- ekonomiya. Layunin nila ang maisaayos at maging epektibo ang pamahalaan sa pagpapatupad ng mga gawain at tungkulin nito. Ang pampublikong pananalapi ay may kinalaman sa mga gastusin at paglikom na pondo at pagpapalaki ng kita ng pamahalaan. Tungkulin at gawain ng pamahalaan ang katatagan ng ekonomiya, pagkakaloob ng mga serbisyong panlipunan at paggawa ng mga publikong produkto.

 

 

 

ARALIN 33

Ang Buwis at Budget ng Pamahalaan

                May budget deficit ang pamahalaan kapag mas malaki ang nagastos ng pamahalaan kaysa sa kinita. Kapag mas malaki ang kinita kaysa sa ginastos ng pamahalaan ay mayroong budget surplus. Nangungutang ang pamahalaan upang mapunan ang kakulangan sa budget at matustusan ang mga proyektong pambayan. Isinasagawa rin ang pagbebenta ng mga government bonds, tulad ng treasury bills. Ang buwis ay sinisingil ng pamahalaan sa mga tao na naghahanapbuhay at sa mga kompanya. Hinihikayat ng pamahalaan na magbayad ng tamang buwis ang mga mamamayan. Patuloy na nagsasagawa ng reporma sa pagbubuwis upang maging maayos ang paniningil at makatarungan.

 

ARALIN 34

SIstema ng Pagbubuwis

                Ang Bureau of Internal Revenue (BIR) ang nangangasiwa sa paniningil ng buwis. May iba’t ibang uri ng buwis.Kabilang na dito ang community tax o sedula na binabayaran sa may edad 18 pataas. Buwis sa hanapbuhay naman para sa mga propesyonal na may sariling pinagkakakitaan. Nagbabayad ng buwis sa ari- arian ang nag- aari ng bahay at lupa. Ipinapataw ang buwis na excise tax sa mga piling produkto at tariff sa mga binibiling imported na produkto. Sales tax ang pinapataw sa binibiling produkto at serbisyo tulad ng Value Added Tax. Ang Value Added Tax (VAT) ay ipinapataw sa halaga ng produkto at serbisyo na kinukonsumo ng mga tao.

 

ARALIN 35

Mga Reporma sa Pagbubuwis

                Ang Value Added Tax ay ipinatupad sa ating bansa simula noong Enero 1, 1988 sa pamamagitan ng EO blg. 273 ni dating pangulong Corazon C. Aquino. Papatawan ng 10% na VAT ang mga produkto at serbisyong tulad ng processed foods, serbisyo ng mga barber, beautician, security guard, kagamitang pambahay, mga gamit sa paaralan, produktong pangkabuhayan at mga contractors, brokers, at millers. Sa pamamagitan ng Batas Republika blg. 7716 noong panahon ni dating Pangulong Fidel V. Ramos ay ipinatupad ang Expanded Value Added Tax Law noong Enero 1, 1996. Sakop ng EVAT ang mga imported na karne, nonlife insurance, property rights, pamatay- peste, prangkisa ng telepono at telebisyon, specialty feeds, air freight, shipping, trucking, serbisyo ng mga hotels, restaurants, resorts, atbp., at paggamit ng cable TV, satellite transmission. Ang Reformed Value Added Tax (RVAT) ay ipinatupad noong Nobyembre 2007 sa pamamagitan ng Batas Republika 9337 ni Pangulo Gloria Macapagal- Arroyo. Ang lahat ng sakop ng VAT at EVAT ay papatawan ng 12% na buwis. Kumukuha din ng pondo ang pamahalaan sa mga tulong at kaloob ng mga dayuhan, kita sa mga ibinentang capital ng pamahalaan, di- pangkaraniwang kita at kita mula sa mga korporasyong pag-aari at kontrolado ng pamahalaan.

ARALIN 36

Sektor ng Pananalapi

                Ang sektor ng pananalapi ay may kinalaman sa pagpapatupad ng mga patakaran sa pananalapi. Ang pagmamanipula at pamamahala ng supply ng salapi sa enkonomiya ay tinatawag na monetary policy. Layunin nitong kontrolin ang implasyon. Ang institusyon ng pananalapi ang inaasahan ng pamahalaan na mamamahala sa paglikha, pag- supply at pagsasalin- salin ng salapi. Kabilang dito ang mga komersiyal na bangko, rural na bangko, trust companies, at bangko ng pagtitipid. May mga espesyal rin na mga bangko na gumaganap ng isang tiyak na gawain at layunin tulad ng DBP, at LBP. Ang ADB, WB at IMF ay mga pandaigdaigang bangko na tumutulong sa mga mahihirap na bansa. Ang mga institusyong di- bangko tulad ng GSIS, SSS, PAG- IBIG, NHMFC, mga pawnshop at insurance ay nagkakaloob ng mga serbsiyo sa kanyang mga kasapi.

 

ARALIN 37

Ang mga Gawain at Kahalagahan ng Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP)

                Ang BSP ay may lubos na kapangyarihan na maayos ang supply ng salapi ayon sa pangangailangan ng bansa. Upang mapanatili ang katatagan ng salapi at presyo sa pamilihan ay kinokontrol ng BSP ang supply na salapi sa pamamagitan ng Open Market Operation, Rediscount Rate, Moral Suassion, Reserve Requirement, at Fiat Money Authority. Layunin nilang makatulog sa pamahalaan, maitaguyod ang pagtaas ng antas ng produksiyon, mapangalagaan ang internasyonal na halaga ng piso at mapanatili ang katatagan ng pananalapi ng bansa. Sila ang namamahala sa mga bangko, tinuturing chief banker at pinansyal na tagapayo ng pamahalaan, nag- iisyu at nag- iimprenta ng salapi at tagapamahala sa reserbang sayuhang salapi, ginto, at ang pagbabayad sa utang panlabas at panloob.

 

ARALIN 38

Ang Bahaging Ginagampanan ng Salapi sa Ekonomiya

                Ang salapi ang midyum ng palitan. Noong unang panahon umiral ang sistemang barter kung saan nagpapalitan ng produkto sa kapwa produkto. Ang Penniform Gold Barter Ring ang unang barya sa ating bansa at ang Spanish barilla ang unang barya na ginawa sa bansa. Ang Pesos Fuertes ang unang salaping papel. Mickey Mouse naman ang taguri sa salapi na ginamiy noong panahon ng Hapon. Commodity Standard ang pamantayan kung saan gagamitin ang mga metal sa paglikha ng salapi. Ang salapi ang pamantayan ng halaga, instrument ng palitan, reserba ng halaga at pamantayan ng naaantalang pagbabayad. May mga katangian ang salapi tulad ng tinatanggap ng lahat, magkakapareho, matatag, matibay, mahahati, madaling dalhin, at madaling makilala.